آزادی اقتصادی در نظام سرمایه‎داری و اسلامی با تأکید بر دیدگاه فریدمن و شهید صدر

مفهوم «آزادی» در درون دستگاه های نظری و جهان بینی گوناگون دارای معانی متفاوتی می شود. نظام سرمایه داری بر پایه مبانی بینشی و ارزشی خود، تفسیر خاصی از آزادی اقتصادی ارائه داد و اصل آزادی را در فعالیت های اقتصادی برای همه فعالان اقتصادی به عنوان یکی از اصول مسلم اعلام کرد. از آنجایی که هسته اصلی لیبرالیسم اقتصادی را اصالت فرد و آزادی های فردی تشکیل می دهد، لیبرالیسم ضمن به رسمیت شناختن آزادی برای فرد بیشترین تأکید را بر «آزادی از مداخله دولت» می گذارد. این مفهوم از آزادی با مبانی بینشی نظام سرمایه داری (دئیسم، اصالت فرد، خویش مالکی، ارزش های نسبی، عقل ابزاری و...) به طور کامل سازگار است. در نظام اقتصادی اسلام که زیربنای آن را ارزش های اسلامی تشکیل می دهد، فعالیت های اقتصادی در مجموعه ای از ارزش ها شکل می گیرد. آزادی در بینش توحیدی اسلام یک ارزش مسلم است مشروط بر آنکه با سایر ارزش ها متناسب باشد و باعث نقض آنها نشود. مفهوم و قلمرو آزادی های اقتصادی از دیدگاه اسلام با مکتب سرمایه داری متفاوت است. به گونه ای که نظام سرمایه داری ابتدا تنها به آزادی مطلق اقتصادی توجه کرده اما اسلام از ابتدا آزادی اقتصادی مشروط را پذیرفته و در همان زمان دخالت مشروط دولت را نیز پذیرا بوده است. اسلام، نه آزادی اقتصادی مطلق که آزادی اقتصادی مقید را پذیرفته است و محدودیت های متعددی بر آزادی اقتصادی افراد بر حسب مصالح جامعه قرار داده است. در اسلام دایره مشخصی از آزادی برای افراد وجود دارد که در آن حیطه آزادند و لازم است افراد از قلمرو خود خارج نشوند. مفهوم اصل عدم مداخله دولت در فعالیت های اقتصادی که خود متأثر از اعتقادات خداپرستی طبیعی است، از مفهوم لیبرالیسم اقتصادی تفکیک ناپذیر است و در مبانی نظری لیبرال، آزادی بی حد و حصر و بدون هیچ مزاحمتی اصالت دارد؛ در حالی که دولت اسلامی می تواند به طور مستقیم به فعالیت های گسترده ای دست بزند. در این تحقیق با هدف تبیین آزادی اقتصادی از منظر نظام سرمایه داری و اسلامی با تأکید بر دیدگاه میلتون فریدمن و سید محمدباقر صدر به بررسی اندیشه ایشان پرداخته ایم. در این رابطه در پاسخ به سؤال اصلی این تحقیق که عبارت است از: دیدگاه شهید صدر درباره آزادی اقتصادی با دیدگاه فریدمن چه نسبتی دارد؟ فرضیه ای بدین شکل طرح گردیده است: دلالت های شهید صدر در باب آزادی اقتصادی با نظریات فریدمن در تضاد است.